Każdorazowe występowanie przed sądem wiąże się zazwyczaj z różnymi, silnymi, często negatywnymi emocjami oraz przede wszystkim ogromnym stresem. Nie ma tu znaczenia ani rodzaj sprawy, ani sądu, do którego się udajemy – obawa przed tym co nas czeka może towarzyszyć nam zarówno w sądach świeckich - czy to karnych, czy cywilnych – jak i kościelnych. Prowadzenie postępowań przed trybunałami diecezjalnymi wydaje się szczególnie stresujące – o ile wiedza o tym, jak wygląda przebieg procesu w sądzie świeckim jest powszechnie dostępna, o tyle w stosunku do procesów w trybunałach kościelnych narosło wiele różnorakich plotek i niedopowiedzeń, że oddzielenie prawdy od fałszu wydaje się niekiedy bardzo trudne. Co więcej, procesy kanoniczne – toczące się w sprawie stwierdzenia nieważności małżeństw sakramentalnych – dotyczą niekiedy bardzo bolesnych, intymnych aspektów życia stron, co nierzadko wiąże się z dodatkowym dyskomfortem.
Dla osób obawiających się tego rodzaju trudności adwokat kościelny może się okazać wyjątkowo skuteczną pomocą.
Adwokatem kościelnym jest osoba świecka uprawniona do udziału w procesie, realizująca zadania z zakresu wsparcia i/lub reprezentowania stron tegoż procesu. Możliwość jego uczestnictwa w postępowaniu przed sądem kościelnych – choć ograniczona od spełnienia określonych we właściwych przepisach prawa kanonicznego (czyli wewnętrznego prawa wspólnoty Kościoła katolickiego) przesłanek – stanowi wynikową prawa stron do obrony w procesie.
Wspomniane przesłanki, które musi spełniać adwokat kościelny dotyczą wymogu posiadania: odpowiedniego wykształcenia (licencjata kościelnego lub doktora prawa kanonicznego); „prawdziwej biegłości” w prawie kanonicznym; odpowiedniego wieku (musi być pełnoletni); „nienaruszonej sławy” oraz zatwierdzenia przez biskupa diecezjalnego (i wpisania na listę adwokatów, którzy działają przy danym sądzie diecezjalnym) lub tzw. zatwierdzenia szczególnego, czyli możliwości występowania przed konkretnym sądem „ad causam”. Adwokat kościelny powinien być również katolikiem, chociaż warto zaznaczyć, iż wyłącznie za zgodą biskupa diecezjalnego możliwe jest także, by jako adwokat kościelny występowała osoba niebędąca wyznania rzymskokatolickiego.
W czym zatem tego rodzaju adwokat może pomóc stronom procesu?
Odpowiedź jest dosyć prosta, choć – na pierwszy rzut oka – nie bezpośrednia. Mianowicie, wszystko zależy od woli stron.
Głównym zadaniem adwokata kościelnego – osoby posiadającej odpowiednią wiedzę oraz doświadczenie - jest reprezentowanie strony w procesie prowadzonym przed sądem kościelnym, co wiąże się z podjęciem szeregu obowiązków, jednakże w pierwszej kolejności warto podkreślić, iż to samodzielna decyzja strony (czy to powodowej, czy pozwanej) przesądza o tym, w jakim zakresie udzieli jej pomocy adwokat. Istnieją bowiem przypadki, w których osoby zainteresowane rozpoczęciem procesu kanonicznego chcą jedynie zweryfikować swój stan wiedzy, rozwiać pewne wątpliwości czy omówić stan sprawy. Dlatego spotykają się z adwokatami kościelnymi przed wszczęciem postępowania w sądzie.
Kolejną możliwością jest zwrócenie się do adwokata z prośbą o sporządzenie skargi powodowej – wtedy, po rozmowie, w trakcie której strona przedstawia stan sprawy – adwokat przygotowuje treść pisma oraz doradza, jakie załączniki zebrać.
Warto wskazać, że strony mogą skorzystać z pomocy adwokata kościelnego na każdym etapie kanonicznego procesu małżeńskiego, dlatego możliwe jest także włączenie się adwokata po rozpoczęciu postępowania.
„Pełne” reprezentowanie stron w procesie kanonicznym wiąże się z kolei z przejęciem przez adwokata kościelnego całego pakietu obowiązków związanych z kontaktem z sądem. Tym samym, strona – na mocy właściwego porozumienia – przekazuje adwokatowi możliwość formułowania pism w jej imieniu, obejmujących wnioski dowodowe, odpowiedzi na pisma, zapytania czy głosy obrończe. Co więcej, adwokat może pozostawać obecny podczas przesłuchań stron oraz świadków, dzięki czemu, w razie potrzeby – i po uzyskaniu zgody sędziego – audytora – może zadać dodatkowe pytania. Wartym zauważenia pozostaje także obowiązek kontaktowania się adwokata ze stroną, którą reprezentuje i przekazywania jej informacji dotyczących m. in. godziny przesłuchania, czy spotkania z biegłym.