Wydziedziczenie to nie tylko pozbawienie praw do spadku, ale także i jakiegokolwiek zachowku. Czy od skutków dokonanego wydziedziczenia można się jakoś uwolnić? Czy wydziedziczenie może być podważone?
Co to jest wydziedziczenie?
Zgodnie z treścią art. 1008 i 1009 Kodeksu cywilnego spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.
Wydziedziczenie zawsze prowadzi do wykluczenia danej osoby od możliwości dziedziczenia. Wydziedziczony traci także prawo do jakiegokolwiek zachowku, nawet gdyby miał być on tylko symboliczny. Wydziedziczenie stanowi wyraz konsekwencji stosowanych wobec potencjalnego spadkobiercy za niewłaściwe zachowania względem spadkodawcy.
Przyczyna wydziedziczenia musi zostać skonkretyzowana w testamencie, a posłużenie się przy jej określeniu jedynie sformułowaniem ustawowym nie jest wystarczające. Dla tych, którzy chcieliby zgłębić temat wydziedziczenia i jego konsekwencji, polecamy szczegółowy artykuł https://jczkancelaria.pl/wydziedziczenie/. Skutkiem wydziedziczenia jest pozbawienie spadkobiercy ustawowego prawa do zachowku ze względu na jego moralnie naganne postępowanie względem spadkodawcy. Istnienie podanej w testamencie przyczyny wydziedziczenia podlega ocenie w sporze o zapłatę zachowku, a ogólnikowe podanie tej przyczyny ocenę taką w istocie uniemożliwia. Proces nie może służyć skonkretyzowaniu przyczyny wydziedziczenia, lecz jedynie jej weryfikacji, dlatego w ramach przyczyny wydziedziczenia testator powinien wskazać nieetyczne zachowania uprawnionego do zachowku wyczerpujące jedną z ustawowych przyczyn wydziedziczenia.
Jakie są zasady odwołania się od testamentu?
„Wydziedziczenie jest skuteczne, jeżeli zostało dokonane w ważnie sporządzonym testamencie.” – Karolina Listopadzka, radczyni prawna.
Tak naprawdę polskie prawo nie przewiduje możliwości odwołania się od testamentu. Ostatnią wolę zmarłego można jednak podważyć w odpowiedniej części lub całości. Dotyczy to także testamentów, które w swej treści odnoszą się wyłącznie do wydziedziczenia wskazanych osób.
Pamiętajmy, że ewentualna nieskuteczność wydziedziczenia wynikająca z niespełnienia wymagań zawartych w art. 1008 i art. 1009 KC pozostaje bez wpływu na ważność pozostałych rozporządzeń testamentowych i jako taka nie podlega badaniu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że osoba wydziedziczona bez przyczyny zostaje wyłączona od dziedziczenia ustawowego, ale może domagać się należnego jej zachowku. Skoro wadliwe wydziedziczenie nie wywołuje skutku zamierzonego przez ustawodawcę, uprawniony może dochodzić zachowku powołując się na nieważność lub bezskuteczność wydziedziczenia.
Zgodnie z treścią art. 945 KC testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,
- pod wpływem groźby.
Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie 3 lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie 10 lat od otwarcia spadku.
Podważenie testamentu może mieć miejsce także wtedy, gdy uznajemy, że został sporządzony w nieprawidłowej formie. Przepisy Kodeksu cywilnego wskazują bowiem jakie elementy powinno zawierać oświadczenie ostatniej woli przyszłego spadkodawcy, aby można je było uznać za w pełni wiążące oraz skuteczne.
Podważenie testamentu następuje zawsze na drodze sądowej – czy to w ramach osobnego postępowania, czy też podczas trwania jakiejkolwiek sprawy spadkowej (np. sprawy o stwierdzenie nabycia spadku lub zapłaty zachowku). Testament może zostać podważony przez każdą osobę, która ma w tym interes prawny – co do zasady będą to więc spadkobiercy ustawowi i testamentowi ale także i osoby z kręgu najbliższej rodziny zmarłego, które nie zostały w ogóle powołane do spadku. W rzeczywistości pokrewieństwo ze spadkodawcą nie jest wymaganym elementem, aby można było zakwestionować treść pozostawionego testamentu. Wydziedziczony na mocy testamentu może wnioskować o unieważnienie ostatniej woli spadkodawcy – w tym przypadku interes prawny jest ewidentny.
Sąd po przeprowadzeniu rozprawy wydaje rozstrzygnięcie, w którym uznaje dany testament za ważny lub nieważny (w części albo w całości). Jeśli ostatnia wola zmarłego okaże się być nieważna to pozostawiony testament nie wywoła skutków prawnych. W przypadku wydziedziczenia będzie oznaczało to jego bezskuteczność – osoba, która miała zostać wydziedziczona tak naprawdę zyska wówczas możliwość dojścia do spadku lub prawo do wystąpienia z roszczeniem o zapłatę zachowku.
Osoba wydziedziczona ma możliwość domagania się uznania, że pozostawiony testament, w którym została pozbawiona praw do spadku i zachowku jest nieważny w części lub w całości. W tym celu niezbędne jest zainicjowanie sprawy sądowej lub podniesienie zarzutu nieważności w toku już istniejącego postępowania spadkowego. Jeśli sąd uzna, że testament był rzeczywiście nieważny wydziedziczenie będzie bezskuteczne.
Polecamy również: https://mojekatowice.pl/is,co-zalicza-sie-do-mobbingu-w-pracy,270925,902259.html.