Rzadko zastanawiamy się nad tym, jak bardzo nasze życie przesiąknięte jest nauką. Urządzenie, na którym czytasz tę wiadomość lub zegarek, na który spoglądasz, sprawdzając teraz godzinę, a nawet kanapka, którą przegryzasz na śniadanie, świadczą o sukcesie nauki. To rozwój nowoczesnych technologii, rolnictwa, a także wielu innych dziedzin sprawia, że codziennie żyje się nam łatwiej. Wszyscy zresztą mamy w tym postępie swój udział!

Przyznany Katowicom tytuł Europejskiego Miasta Nauki 2024 to nie tylko nagroda za wieloletnie starania przekształcenia miasta w ważny ośrodek nauki. To przede wszystkim okazja, byśmy wspólnie jako społeczeństwo zjednoczyli się w wysiłkach, by z pomocą nauki stworzyć przestrzeń bezpieczną, przyjazną i atrakcyjną dla mieszkańców. Chcemy miasta, w którym wykrywanie i rozwiązywanie problemów odbywa się z wykorzystaniem metody naukowej.

Katowice – miasto nauki 

W stolicy województwa śląskiego mieszczą się siedziby siedmiu uczelni, a wszystkie, wraz z Miastem Katowice, tworzą Konsorcjum Akademickie Katowice – Miasto Nauki.

Każda uczelnia konsorcjum może pochwalić się wykwalifikowanymi i kompetentnymi badaczami, a wzajemna wymiana doświadczeń pomiędzy nimi pozwala na realizację wielu naukowych i artystycznych przedsięwzięć. Jednym z nich jest współtworzony m.in. przez partnerów konsorcjum Śląski Festiwal Nauki KATOWICE, którego organizowanie od wielu lat w Katowicach, istotnie przyczyniło się do przyznania tytułu Europejskiego Miasta Nauki w 2024 roku.

Festiwal to jednak nie jedyna inicjatywa łącząca potencjał i siły partnerów konsorcjum. Uczelnie działają również wspólnie w zakresie m.in. ochrony środowiska i badań nad klimatem, zdrowia i jakości życia, przemysłów przyszłości, innowacji społecznych czy dziedzictwa przemysłowego i kulturowego.

Popularyzacja nauki, upowszechnianie wyników badań naukowych oraz promocja edukacji i zdobywania wiedzy podczas licznych wydarzeń organizowanych przez uczelnie to znak rozpoznawczy Miasta Nauki. Cały czas pracujemy nad nowymi formami docierania do osób zainteresowanych nauką – w 2024 roku mieszkańcy Katowic będą mieli okazję uczestniczyć w warsztatach, wykładach oraz badaniach naukowych prowadzonych wspólnie ze śląskimi naukowcami. Wszystko to czeka nas w ramach opracowywanego właśnie programu 50 tygodni tematycznych.

Włączmy się w społeczną naukę

Oczywiście nauka nie dzieje się jedynie w akademickich salach, laboratoriach czy galeriach – tworzymy ją wszyscy i nie muszą nas ograniczać żadne przestrzenie. Mieszkańcy Katowic nieustannie dokładają swoje cegiełki do rozwoju nauki społecznie odpowiedzialnej.

Dzięki inicjatywie lokalnej, budżetowi obywatelskiemu czy zielonemu budżetowi katowiczanie mogą zmienić swoje otoczenie, dostosować je do własnych potrzeb, podnieść jakość życia i zdrowia. Wzbogacanie bibliotecznych księgozbiorów, zakładanie ogrodów lawendowych, sadzenie drzew czy stawianie hoteli dla owadów lub zakładanie budek lęgowych dla ptaków – wszystkie tego rodzaju inicjatywy pokazują, jak ważne jest dla nas wszystkich dbanie o bioróżnorodność, zdrowe środowisko i edukację. Wskazują także, że bliska jest nam idea społeczeństwa obywatelskiego.

W ostatnich latach obserwujemy również, że dzięki nauce obywatelskiej, czyli citizen science, wiele społeczności lokalnych chętniej włącza się w przedsięwzięcia istotne dla rozwoju nauki. Przykładem może być coroczna ogólnoświatowa akcja liczenia ptaków, pozwalająca na śledzenie ich migracji i zachowań w sposób pełniejszy niż przy zaangażowaniu samych ornitologów. W tym samym nurcie, w ramach ubiegłorocznej edycji Śląskiego Festiwalu Nauki KATOWICE, wspólnie z Europejską Agencją Kosmiczną (ESA), zainaugurowano projekt badawczy Gaia Vari. Dzięki niemu amatorzy, działając ramię w ramię ze specjalistami w dziedzinie astronomii, mają szansę, by ich zamiłowanie do eksploracji kosmosu stało się czymś więcej niż tylko hobby – proste obserwacje i analizy wykonywane samodzielnie mogą przyczynić się do zwiększenia naszej wiedzy o Wszechświecie. Celem działań związanych z Europejskim Miastem Nauki 2024 jest jak najszersze włączenie mieszkańców Katowic oraz wszystkich miast regionu w decydowanie o kierunkach rozwoju nauki, we wskazywanie działań, którymi naukowcy powinni się zajmować, a także w poszukiwanie odpowiedzi na pytania istotne dla lokalnych społeczności. Dzięki Miastu Nauki zwiększy się wpływ mieszkańców na rozwiązywanie problemów analizowanych przez naukowców. Wykorzystanie metody naukowej w poszukiwaniu rozwiązań problemów o zasięgi zarówno lokalnym, jak i globalnym, zwiększy szanse na uczynienia naszego miasta zdrowszym i bardziej komfortowym do życia.

Nauka jest dla wszystkich

Minęły czasy, gdy nauka była dostępna wyłącznie dla wąskiego grona ekspertów zamkniętych w swych pracowniach i laboratoriach. Z osiągnięć nauki korzystamy wszyscy, a wiedza o nowych odkryciach i osiągnięciach jest dostępna dla każdego. Uczelnie wchodzące w skład Konsorcjum Akademickiego podejmują wiele starań, by dzielić się z mieszkańcami swoimi dokonaniami. Poprzez otwarte wykłady, wystawy, prezentacje i warsztaty 9640 pracownic i pracowników śląskich uczelni regularnie przybliża wiedzę zainteresowanym. Potencjał badaczek i badaczy w uczelniach przyczynia się do rozwijania naszej wiedzy o świecie. Więcej o tym, czym zajmują się nasi naukowcy, można przeczytać w informacji przygotowanej z okazji święta nauki polskiej.

Badacze popularyzują naukę, wychodząc z nią do odbiorców w każdym wieku. To nie tylko duże wydarzenia w postaci wspomnianego Śląskiego Festiwalu Nauki KATOWICE, Nocy Biologów, Nocy Naukowców, Święta Liczby Pi, konkursu i konferencji „Agrafa", Nocy Innowacji, licznych międzynarodowych festiwali muzycznych, prestiżowych zawodów sportowych czy dni otwartych uczelni. To także regularne publikowanie informacji o poszczególnych patentach, odkryciach i pracach badawczych, które ukazują się na stronach uniwersytetów, w różnych kanałach komunikacyjnych, w tym na facebookowym profilu Europejskiego Miasta Nauki. Wytrwała popularyzacja wiedzy i rozwój śląskiej nauki od kilku lat są nagradzane corocznie przyznawaną Śląską Nagrodą Naukową, w tym także specjalną nagrodą za szczególne działania badawcze na rzecz Katowic. Starania te są zauważane – Katowice stają się dobrze rozpoznawalnym w kraju i w Europie miejscem popularyzacji nauki.

W dotarciu z wiedzą do szerszej grupy odbiorców pomagają też znani i lubiani popularyzatorzy nauki, silnie związani ze śląskimi uczelniami i regionem. Osoby takie jak dr Tomasz Rożek – fizyk i twórca kanału „Nauka. To Lubię!", dr Łukasz Lamża – filozof, dziennikarz i autor książek popularyzujących naukę czy Jarosław Juszkiewicz – dziennikarz naukowy i rzecznik Planetarium – Śląskiego Parku Nauki od lat z powodzeniem przybliżają i wyjaśniają zawiłości różnych dyscyplin nauki.

Naszym celem jest, by w rozwój nauki, w równym stopniu co naukowców, zaangażować osoby niezajmujące się zawodowo aktywnością badawczą. Wspomniane citizen science to tylko jeden ze sposobów, by zacieśnić relację ekspertów z mieszkańcami. W Mieście Nauki dążymy do znalezienia odpowiedzi na wiele problemów trapiących katowiczan, dlatego zależy nam, aby współpraca obydwu stron była jeszcze bliższa. Skutecznym narzędziem w realizacji tych założeń ma być metoda naukowa – oparta na obiektywnym gromadzeniu faktów, które pozwalają wskazać najskuteczniejsze rozwiązania.

Polub się z nauką

Już teraz Katowice mogą pochwalić się prężnie działającymi ośrodkami naukowymi i aktywnymi popularyzatorami nauki, a także zaangażowaną społecznością mieszkańców. Przyznanie tytułu Europejskiego Miasta Nauki 2024 to zachęta, by tworzyć dla lokalnych i regionalnych społeczności nowe możliwości obcowania z nauką.

Aktywnie pracujemy nad utworzenie Zielonej Strefy Nauki – przestrzeni, której centrum ma stanowić zrewitalizowana Rawa. Objąć ma ona pobliskie kampusy uczelni, by docelowo stać się miejscem atrakcyjnym dla mieszkańców Katowic. To tutaj będziemy mogli spędzić czas, ciesząc się inspirującym i dobrze zaprojektowanym otoczeniem. Prace nad projektem ruszyły pełną parą w październiku 2022 roku, kiedy to rozpoczęto działania w zakresie prototypowania nowych przestrzeni. Odbywały się one na podstawie prac naukowców oraz analiz ekspertów z różnych dziedzin, a także bezpośrednim zaangażowaniu użytkowników (studentów, mieszkańców). Podjęliśmy dopiero pierwsze próby zmian przestrzeni wokół Rawy realizowane wspólnymi siłami śląskich uczelni i mieszkańców miasta. Dążymy do tego, by przywrócić społeczności Katowic okolice Rawy poprzez stworzenie nowych miejsc do pracy, wypoczynku i aktywności. Za dotychczasowe działania, wspólnie z Uniwersytetem Śląskim i Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolią, otrzymaliśmy nagrodę Komisji Europejskiej w konkursie MobilityAction.

Równolegle prowadzimy prace koncepcyjne nad Sieciowym Centrum Nauki, które ma powstać w Katowicach. W założeniu ten wspólny organizm uczelni i miasta miałby być dostępny dla wszystkich mieszkańców. W przedsięwzięciu chodzi przede wszystkim o usieciowienie elementów infrastruktury śląskich uczelni oraz innych instytucji nauki, które mają stać się miejscem obcowania z wiedzą. Chcemy zapewnić angażującą formę doświadczania nauki, w której zacierają się granice pomiędzy badaczem a osobą obserwującą efekty jego działań. Chcemy, aby centrum stało się platformą wymiany doświadczeń, wzajemnej inspiracji i poszukiwaniem odpowiedzi na palące problemy – eksperci spotkają się tutaj z nienaukowcami, pozostając równorzędnymi partnerami w dyskusji i wspólnie rozwiązując lokalny problem. Sieciowe Centrum Nauki ma pozwolić na doświadczanie i poznawanie nauki w różnych punktach miasta, w sposób naturalny i spontaniczny. Liczymy, że taka organizacja pobudzi do kreatywności wszystkie „komórki tkanki miejskiej". Ponadto Sieciowe Centrum Nauki stanie się uzupełnieniem dla miejskiej Strefy Kultury.

Katowice Europejskim Miastem Nauki 2024

Przyznany miastu tytuł to wyróżnienie, którym miło jest się pochwalić, ale nie ono jest najważniejsze. To z jednej strony nagroda za dotychczasowe działania, a z drugiej – przypomnienie dla Katowic, ich mieszkańców i społeczności akademickiej, że wszyscy uczestniczymy w ważnych dla regionu przemianach. Każdy z nas może mieć realny wpływ na ich kształt!

Rok 2024 dopiero przed nami, ale już teraz intensywnie pracujemy nad tym, aby zrealizować cele, jakimi są: zbudowanie silnej relacji z katowiczanami; wzmocnienie świadomości, że nauka jest obecna w mieście, a także długofalowa zmiana myślenia mieszkańców i przekonanie ich, że wprowadzenie reform w przestrzeni miejskiej jest możliwe. Zależy nam, aby wszystkie podejmowane działania były realizowane w oparciu o metodę naukową – dotyczy to także budowanie programu EMN na 2024 rok. Już dziś zapraszamy mieszkańców do udziału w planowanych badaniach, w których będą mogli wypowiedzieć się na temat tego, jak wyobrażają sobie swoje Miasto Nauki. Zachęcamy także do zgłaszania inicjatyw, wyzwań społecznych oraz pomysłów na wydarzenia. Program obchodów w roku 2024 będzie projektowany dla wszystkich mieszkańców, z uwzględnieniem potrzeb różnych grup wiekowych i społecznych. Planowane jest prowadzenie działań na terenie całego miasta – w każdej dzielnicy możemy sprawić, by nauka przyczyniła się do lepszego życia. Wszelkie pomysły i pytania dotyczące programu obchodów Europejskiego Miasta Nauki można kierować na adres: emn@us.edu.pl.

Autorzy: Weronika Cygan, Radosław Aksamit (Uniwersytet Śląski)

Konsorcjum Akademickie Katowice — Miasto Nauki tworzą:

• Akademia Muzyczna im. K. Szymanowskiego w Katowicach,
• Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach,
• Akademia Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki w Katowicach,
• Politechnika Śląska,
• Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach,
• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach,
• Uniwersytet Śląski w Katowicach (lider),
• Miasto Katowice (strategiczny partner konsorcjum).