Jak poinformował Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach, 16 grudnia 2021 roku, do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego wpisano dwuwachlarzową halę lokomotywowni wraz z dwiema obrotnicami, wieżą ciśnień i przyległym budynkiem dawnej ślusarni, zlokalizowane w Katowicach przy ul. Raciborskiej.
Lokomotywownia wpisana do rejestru zabytków!
Decyzja ta nie jest ostateczna, a PKP może się od niej odwołać. Katowicka lokomotywownia w formie dwuwachlarzowej hali z obrotnicami jest to obiekt unikatowy w skali kraju. Typowy jest dla kolei, ale takich dwuwachlarzowych hali w Polsce jest niewiele. Katowicką lokomotywownię zbudowano w celu utrzymania i napraw taboru. Została tak zaprojektowana, że tabor można umieszczać wewnątrz budynku na indywidualnych kanałach. To zdecydowanie ułatwia pracę i skraca czas potrzebny na manewrowanie pociągiem. Tabor na poszczególne tory kierowała obrotnica. Tuż obok hali wzniesiono także wieżę wodną typu Intze.
Jak wskazuje wojewódzki konserwator zabytków w Katowicach, „na części szyn we wnętrzu hali dwuwachlarzowej zachowały się sygnatury „ST-1. BOCHUM 1894”. Ogólny stan wizualny omawianych obiektów jest zły, jednak nie przekreśla wyraźnych cech stylowych i substancji zabytkowej”.
Przypomnijmy, że historia kolei w Katowicach rozpoczęła się w latach 40. XIX wieku. Wtedy doprowadzono tu linię kolejową. To dzięki niej niewielka miejscowość szybko zaczęła się rozwijać i rozrastać, stając się sercem przemysłowego Górnego Śląska.
- Pierwszą lokomotywownię wybudowano w miejscu, gdzie obecnie znajduje się peron nr 2 stacji osobowej. Wachlarz parowozowni znajdował się w rejonie obecnej ul. św. Jana, po przeciwnej stronie obecnego Kinoteatru „Rialto”. Śladem po niej jest łuk, którym ul. św. Jana przechodzi w ul. T. Kościuszki. Wagonownię zlokalizowano z kolei w rejonie obecnej ul. Tylnej Mariackiej. W latach 60. XIX w. doszło do rozbudowy układu torowego, w rejonie na północ od obecnej dwuwachlarzowej hali lokomotywowni przy ul. Raciborskiej – czytamy w komunikacie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach.
Od lat 60. XIX wieku sukcesywnie rozbudowywano budynki dworcowe i techniczne., a kompleksowa przebudowa stacji w Katowicach miała miejsce w latach 90. XIX wieku i pierwszych latach XX w. Wtedy też powstała duża lokomotywownia właśnie z dwuwachlarzową halą zbudowana według projektu Lohsego i Zebrowskiego. Aż 26 torów znajdowało się w wachlarzu zachodnim, a 12 torów w wachlarzu wschodnim. Ulokowano tam także dwie obrotnice o średnicy 20 m. Od tego czasu obiekt był okresowo rozbudowywany. W 1903 roku wzniesiono nową myjnię lokomotyw i łaźnię dla załogi, a pięć lat później zbudowano noclegownię drużyn parowozowych, która mogła pomieścić 36 osób. Tego samego roku dobudowano 12 torów do wschodniego wachlarza, a w 1911 roku zbudowano budynek warsztatowy.
- Zabudowania lokomotywowni użytkowano w okresie II RP, a także w okresie II wojny światowej (jako Bahnbetriebswerk Kattowitz). Po II wojnie światowej do hali dwuwachlarzowej coraz częściej były wstawiane także elektrowozy, stąd zaczęto też częściej określać ją „lokomotywownią” w zamian za „parowozownię”. Należy wskazać, że od strony południowej, pomiędzy wschodnim a zachodnim wachlarzem, na elewacji budynku łączącego wachlarze zlokalizowana była figura Chrystusa Króla, przy której odprawiano nabożeństwa – czytamy w komunikacie Wojewódzkiego Urzędu Konserwatora Zabytków w Katowicach.